Centralne Banki Cyfrowe jako narzędzie do zwiększenia inkluzji finansowej w MENA

Stanowiąc region dynamicznego rozwoju gospodarczego, Bliski Wschód i Afryka Północna (MENA) nadal boryka się z niskim poziomem inkluzji finansowej. Według danych Global Findex, tylko 53% dorosłych osób w regionie MENA posiada rachunek bankowy (w tym usługi mobilnego bankowości) na rok 2021, w porównaniu do 38% w 2011 roku. W porównaniu, w regionie Afryki Subsaharyjskiej wskaźnik ten wyniósł 55%, w Azji Południowej 68%, w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach 74%, w Azji Wschodniej i na Pacyfiku 83%, a w Europie i Azji Centralnej 90%, przy średniej światowej wynoszącej 76%. Wobec tego decydenci polityczni zastanawiają się, w jaki sposób można rozszerzyć inkluzję finansową, a niektórzy, w tym w MENA, rozważają wprowadzenie Centralnego Banku Cyfrowego (CBDC).

CBDC to forma cyfrowego pieniądza, denominowanego w jednostce rozliczeniowej danego kraju, będącego bezpośrednim zobowiązaniem banków centralnych. Podobnie jak gotówka, CBDC jest pieniądzem banku centralnego, co odróżnia go od pieniądza prywatnego, takiego jak depozyty bankowe i e-pieniądz, które są zobowiązaniami prywatnych instytucji finansowych. Istnieją dwa rodzaje CBDC:

Wholesale CBDC jest dostępne tylko dla instytucji finansowych i przypomina depozyty banku centralnego. Retail (ogólnego przeznaczenia) CBDC jest dostępne dla gospodarstw domowych i firm i ma większe znaczenie dla inkluzji finansowej. Retail CBDC i gotówka są jedynymi dwiema formami pieniądza, które są zobowiązaniami banku centralnego i dostępne dla wszystkich podmiotów w gospodarce (czyli jednostek, firm, agencji rządowych, instytucji finansowych). Dlatego też, retail CBDC można określić jako cyfrową formę “gotówki”.

Niniejszy artykuł skupia się na retail CBDC ze względu na jego potencjalny wpływ na inkluzję finansową.

Choć wprowadzenie CBDC może przynieść korzyści, konieczne jest dalsze testowanie tego rozwiązania na przestrzeni czasu i w różnych jurysdykcjach, aby wyciągnąć wiarygodne wnioski dotyczące jego rzeczywistego wpływu. Jak dotąd, tylko trzy jurysdykcje w pełni wdrożyły retail CBDC (Bahamy, Jamajka, Nigeria). Wiele innych ma w toku zaawansowane pilotaże (np. Wschodniokaraibski Bank Centralny, Chiny, Ghana). Inne są na różnych etapach oceny możliwości wprowadzenia CBDC.

Czynniki i korzyści związane z CBDC zależą od konkretnych kontekstów kraju i cech projektowych. Jednym z czynników jest zachowanie roli pieniądza publicznego, jednocześnie chroniąc stabilność finansową i suwerenność monetarną w kontekście szybkiego przejścia do płatności cyfrowych i pojawiania się niektórych prywatnych form pieniądza (np. kryptowaluty, stablecoiny). Drugi zestaw czynników dotyczy postrzeganych luk lub niepowodzeń tradycyjnych płatności cyfrowych w realizacji celów polityki publicznej, takich jak inkluzja finansowa, konkurencja, interoperacyjność i płatności transgraniczne. Inne potencjalne czynniki i korzyści obejmują stabilność finansową, efektywne płatności rządowe i realizację polityki monetarnej.

Przy ocenie CBDC jako narzędzia ułatwiającego inkluzję finansową, istotne jest zapewnienie fundamentalnych elementów umożliwiających (podkreślonych w wytycznych dotyczących aspektów płatniczych inkluzji finansowej). CBDC napotka te same wyzwania, co wiele dotychczasowych podejść mających na celu dotarcie i obsługę klientów nieposiadających kont bankowych (np. płatności cyfrowe, takie jak usługi mobilnego bankowości). Skuteczne wdrożenie CBDC wymaga zatem cech projektowych, które sprzyjają inkluzji finansowej, takich jak możliwość offline, wsparcie dla podstawowych telefonów komórkowych, łatwość wymiany między CBDC a gotówką fizyczną, wykorzystanie rozległych sieci agentów, uproszczone procedury sprawdzania klientów oraz system dwupoziomowej dystrybucji, który umożliwi dalszą innowację ze strony sektora prywatnego. Zapewnienie interoperacyjności z istniejącymi systemami płatności oraz szerokiej akceptacji przez sprzedawców jest również równie ważne. Kombinacja wymienionych cech wzmocni unikalną wartość CBDC w kontekście inkluzji finansowej. Ponadto, niezbędne jest ustanowienie solidnego ram prawno-regulacyjnych, które umożliwią współpracę między sektorem publicznym i prywatnym oraz zapewnią równy dostęp do rynku zarówno dla banków, jak i dostawców usług płatniczych spoza sektora bankowego, co umożliwi konkurowanie i obsługę końcowych użytkowników.

Bank centralny, który zamierza wykorzystać zalety CBDC, musi starannie ocenić wszystkie implikacje z góry i przyjąć plan zapobiegania i ograniczania ryzyk, a także rozważyć alternatywne podejścia do CBDC, takie jak wdrażanie szybkich systemów płatności i rozszerzanie dostępu do systemów płatności dla podmiotów spoza sektora bankowego. Działania te mogą stanowić etap przejściowy, umożliwiający późniejsze wprowadzenie CBDC.

Podsumowując, zrozumienie specyfiki poszczególnych jurysdykcji i kluczowych interesariuszy stanowi ważny pierwszy krok w ocenie, czy CBDC może być skutecznym narzędziem do rozwiązania problemu wykluczenia finansowego. W ramach tej oceny należy uwzględnić inne innowacje i narzędzia polityczne, które mogą być bardziej odpowiednie w kontekście zdolności wdrażającego banku centralnego. W ciągu kolejnych miesięcy i lat można wyciągnąć wnioski z doświadczeń jurysdykcji, które wprowadziły CBDC, ponieważ wiele z nich miało na celu rozwiązanie problemów związanych z inkluzją finansową. Więcej szczegółów można znaleźć w niedawno opublikowanym artykule na temat CBDC i inkluzji finansowej.